Саид Алауддин мақбараси
Хива - Марказий Осиёнинг энг қадимий шаҳарларидан бири бўлиб, унинг меъморчилиги шаҳар меҳмонларини ҳайратга солади. Хиванинг тарихий қисми - Шаҳристон, Ичан Қалъа деворлари ичида жойлашган шаҳар асрлар давомида деярли дахлсиз бўлиб келган. Ичан қалъанинг энг қадимий биноларидан бири Саид Алауддин мақбараси ҳисобланади.
Сўфий шайхи, илоҳиёт олими, нақшбандия тариқати издоши, солиҳ Саид Алоуддин, турли манбаларга кўра, Муҳаммад пайғамбарнинг қариндоши бўлган. Сўфий шайхнинг ҳаёти ҳақида кам маълумот мавжуд. Кўпгина тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, унинг ҳаёти 1303 йилда тугаган. Унинг қабри устидаги мақбара Саид Мир Кулол ташаббуси билан, сўфий шайх вафотидан 50 йилдан ошиқ вақт ўтиб, қабрига кўплаб зиёратчилар тўпланиб келаётган бир пайтда қад ростлаган. Саид Мир Кулолнинг ўзи ҳам нақшбандия тариқатининг сўфий шайхи бўлган. Мақбара зуҳд (аскетизм) кўринишини акс эттирувчи сўфийлик услубида қурилган. Дастлаб, у фақат бир хонадан иборат бўлиб, гўрхона (дафн хонаси) деб аталадиган бўлиб, у ерда саган (қабр тоши) жойлашган.
XIV асрда Хива хони Саид Алоуддин қабри ёнига Шайх Саид Муҳаммадхон дафн этилган.
Орадан асрлар ўтиб, 1825 йилда Хиванинг қўнғиротлар сулоласидан бўлган бешинчи ҳукмдори Оллоқулихоннинг буйруғи билан мақбара қайта тикланди.
Мақбара ҳозирги кунга қадар сопол ғиштдан қурилган бино бўлиб, у қўпол тарзда ўйилган ва безаксиз. Бу услуб Ўрта асрлар Марказий Осиё меъморий ёдгорликлари учун хос эмас, улар одатда ўймакорлик ва маёлика билан безалган. Бироқ, меъморчилик ва меъморчилик ёдгорликлари жуда камтарона қурилган мўғуллар ҳукмронлиги даврига хос бўлган бу услуб. Мақбара икки хонадан иборат. Энг қадимий хона, дафн жойи гoрхона бўлиб, у иккита қабр тошидан, улар пойдевор устида кўтарилган – дахма сағаналардан иборат бўлган. Хоразмлик «ислими» рассомлари услубида маёлика билан бой безатилган қабр тоши гўрхонанинг ўзига хос безаклари билан кескин фарқ қилади, бу ерда деворларда ҳеч қандай безак йўқ. Зиёратчилар намоз ўқийдиган квадрат шаклидаги иккинчи хона намозхона ёки зиёратхона деб аталади, у XVII асрда гўрхонага кейинроқ бириктирилган.
Саид Алоуддин мақбараси Матниёз Девонбеги мадрасасининг шарқий девори билан чегарадош.
Мақбара Хиванинг бошқа тарихий меъморий ёдгорликлари сингари ЮНEСКОнинг Бутунжаҳон мероси объектлари рўйхатига киритилган.