Bahouddin Naqshband maqbarasi

Buxoro shahridan 12 km uzoqlikda joylashgan Bahouddin qishlog‘ida joylashgan Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi uchta masjid, yozgi ayvon, minora, xonaqo, madrasa, darvozaxona va Daxmai Shaxon majmuasidan iborat. XVI asrga qaytgan bo‘lsada, kompleksning har bir elementi turli vaqtlarda, so‘nggi 500 yil ichida qurilgan.

Fors diniy rahnamosi, so‘fiylik tariqatining asoschisi, Buxoro aholisining homiysi Bahoaddin Muhammad 1318 yilda Qasr-i Hinduvon qishlog‘ida tug‘ilgan va butun umrini faqat ikki marta Buxoro va uning atrofida o‘tkazgan. Makkaga haj qilish uchun vatanini tark etadi. Buyuk faylasuf o‘z aslini Muhammad payg‘ambarning bevosita avlodlari bo‘lgan sayyidlar oilasidan oladi. Bahouddin bolaligidan zargarlik va zardo‘zlik bilan shug‘ullangan ota-onasining hunarini puxta egallagan. Mohir mehnati uchun u Naqshband taxallusini oldi, yaʼni "naqsh qo‘llash". Bahouddin Naqshband so‘fiylikka bo‘lgan qiziqishni bobosidan olgan, so‘ngra o‘sha davrning ko‘zga ko‘ringan so‘fiy faylasuflaridan, jumladan Amir Kuloldan saboq olgan. Bahouddin “Xo‘jagon” tariqatining beshinchi boshlig‘i bo‘lib, so‘fiylik amaliyotlarini o‘z zamondoshlari dunyoqarashiga moslab, butun O‘rta Osiyoga yoygan. Bahouddin Naqshband o‘z faoliyati uchun xalq orasida “Balogardon” laqabini oldi, bu tarjimada "balolarni yo‘q qilish" degan maʼnoni anglatadi. U ajoyib anʼanalar, marosimlar va g‘ayrioddiy taqvodorlikni butunlay rad etib, aksetik hayot kechirdi. Uning taʼlimotining asosiy dogmasi Xudoga bo‘lgan ishonch qalbingizda bo‘lishi kerak va siz o‘z hayotingizni o‘z mehnatingiz bilan taʼminlashingiz kerak degan g‘oya edi. Uning Markaziy Osiyo mamlakatlarida hozirgacha mashhur bo‘lgan asosiy gapi shundan kelib chiqadi: “Yurak Xudo uchun, qo‘l mehnat uchun”. Zamondoshlari uni boshqa odamlarning muammo va qiyinchiliklariga befarq bo‘lmagan mehribon va hamdard inson sifatida sevgan va eslagan. U o‘z izdoshlariga o‘z bayonotlari va g‘oyalarini yozishga ruxsat bermagan, shuning uchun uning fikrlari va tarjimai holining lahzalari 1389 yilda Bahouddin Naqshband vafotidan keyin yozgan shogirdlarining eslatmalaridangina maʼlum. Buyuk so‘fiy mutafakkir o‘zi tug‘ilgan va umri o‘tgan joyda – Kasri Hinduvon qishlog‘ida dafn etilgan.

Bahouddin Naqshband dafn etilgan joy uning vafotidan so‘ng darhol ommaviy ziyoratgohga aylandi, shaharliklar uning qabriga fotiha qilish, muammolarini hal etish va qo‘llab-quvvatlash uchun kelishdi.

XVI asrda Shayboniylar hokimiyat tepasiga kelganidan keyin Abdulazizxon 1554 yilda qurilgan Bahouddin Naqshband qabri ustidagi qabristonni bezashni buyurdi. Qabr to‘rtburchaklar shaklidagi qabr bo‘lib, marmar panjara bilan o‘ralgan. Aynan shu voqeadan butun yodgorlik majmuasining tarixi boshlanadi. Qrip bilan bir vaqtda xonaqoh - so‘fiylar monastiri qurilgan bo‘lib, u hozirgi kungacha dunyodagi eng kattalaridan biri hisoblanadi. Shundan so‘ng Shayboniylar o‘z podshohlarini xuddi shu qabristonga dafn etishga qaror qiladilar va keyin bu joy Buxoro hukmdorlarining so‘nggi uch sulolasining so‘nggi panohiga aylandi, shu munosabat bilan Kasr-i-Hinduvon qishlog‘i Kasr- deb nomlandi. i-Arifon, bu "donishmandlar qalʼasi" deb tarjima qilinadi.

Bu nekropol hududida Bahouddin Naqshband va Shayboniylar va Temuriylar sulolasi vakillaridan tashqari, Ashtarxoniylar va Mang‘itlar sulolalari vakillari ham dafn etilgan. Nekropolning o‘zi "shohlar qabri" degan maʼnoni anglatuvchi Daxmai Shaxon nomini oldi va bugungi kunda Markaziy Osiyodagi eng qadimgi va eng yirik ziyoratgohlardan biri bo‘lib, butun dunyodan kelgan ziyoratchilar orasida juda mashhur. Buxorodan Bahouddin Naqshband maqbarasiga uch marta piyoda ziyorat qilish Makka ziyoratiga teng, degan fikr bor.

XVIII asrda uning yonida erkak va ayol masjidlari qurilgan bo‘lsa, XIX asrda Muzaffarxon minora qurdirib, bugungi kunda uning nomi bilan ataladi.

Biroq, tarix SSSR davridagi yodgorlik majmuasi, o‘sha paytda butun mamlakat bo‘ylab boshqa ko‘plab tarixiy va diniy yodgorlik majmualari singari parchalanib, vayronaga aylangan vaqtlarni eslaydi.

O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, 1993 yilda Bahouddin Naqshband tavalludining 675 yilligi munosabati bilan majmuada kapital rekonstruksiya ishlari olib borilib, Kasri Orifon qishlog‘i Bahouddin deb nomlandi.

2003 yilda O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning shaxsiy tashabbusi bilan majmua kengaytirilib, keng ko‘lamda rekonstruksiya qilindi. Demak, Darvazaxona ko‘k gumbazli – yodgorlik majmuasi hududiga anʼanaviy Markaziy Osiyo uslubida qurilgan, “Islom darvozalari” deb tarjima qilingan “Bobi Islom” deb nomlangan mahobatli kirish eshigi bilan qurilgan. Qayta tiklash ishlari butun Daxmai Shaxon nekropolini, shuningdek, buyuk faylasuf qabrini qamrab oldi va uni onasi Bibi Saida qabri bilan umumiy bog‘ bilan birlashtirdi. Rivoyatlarga ko‘ra, bog‘dagi daraxtlardan biri ulug‘ Bahouddin Naqshbandning tayog‘idan o‘sib, yerga tiqilgan. Butun dunyodan kelgan ziyoratchilar lablarida duolar bilan bu daraxt atrofida aylanib, undan yordam, shifo va himoya so‘rashadi.

Bundan tashqari, sayyohlar suv qushlarini boqishi mumkin bo‘lgan sunʼiy ko‘l - ayvonli teraslar qurildi.

2016 yilda arxitektorlar Muzaffarxon minorasini beqarorligi sababli demontaj qilishga va uning aniq nusxasini qurishga qaror qilishdi, meʼmorlar va hunarmandlar bu minorani muvaffaqiyatli hal qilishdi. Bugungi kunda yodgorlik majmuasi nafaqat diniy, balki sayyohlik markazi bo‘lib, uning tarkibiga darvoza, nekropol, minora, 3 ta masjid, xonaqoh va yozgi ayvonlar kiradi.