Араб Муҳаммадхон мадрасаси
Бир вақтлар Мовароуннаҳр ҳудудида ҳукмронлик қилган кўп сонли Шайбонийлар сулоласи шу қадар кўпайиб кетдики, унинг авлодлари кўп асрлар давомида мамлакат ва унинг ҳар бир шаҳрини бошқарган. Шайбоний номининг ўзи Жочининг учинчи ўғли ва буюк Чингизхоннинг набираси Шибон номидан келиб чиққан. Шайбонийлар шохларидан бири, Хоразм ва Хуросонда ҳукмронлик қилган турк-мўғул Чингизийлар сулоласи арабшаҳидлар деб аталган. Бу сулоланинг истеъдодли ҳукмдори, зўр сиёсатчи ва стратег, Арабшоҳийлар сулоласининг ўн биринчиси бўлган Араб Муҳаммадхон Хоразмни йигирма йил давомида бошқарган. Араб Муҳаммадхон ўз давлати пойтахтини Урганчдан Хивага кўчириш, давлат бошқарувини марказлаштириш, шаҳарсозлик ва шаҳарни ободонлаштириш билан машҳур. Бундан ташқари, бу қалмоқлар ва казакларнинг босқинларига қарши курашда муваффақият қозонган кам сонли ҳукмдорлардан биридир.
1616 йилда пойтахтнинг кўчирилиши муносабати билан Араб Муҳаммадхон ташаббуси билан мадраса (мусулмон таълим муассасаси) қурилиши бошланди, у ҳозиргача унинг номи билан аталади. Мадрасани қуриш учун шаҳарнинг бадавлат аҳолисидан бирига тегишли бўлган кичик мадраса танланган. Хон у билан келишади ва ундан қурилиш учун ер сотиб олади.
Дастлаб пишиқ ғиштдан қурилган бино бир қаватли бўлган. 400 йилдан ортиқ бўлган трапеция шаклидаги мадраса бир неча бор реконструкция қилингани боис унинг асл кўриниши деярли сақланиб қолмаган. Бироқ, XVII асрдан бери деярли бузилмаган ҳолда сақланиб қолган баъзи элементлар мавжуд, масалан, ёғоч устунлар ва шифтдаги мозаиканинг парчалари.
Мадрасанинг биринчи кенг кўламли реконструкцияси ХIХ асрда Хоразмда ҳукмронлик қилган қўнғиротлар сулоласининг бешинчи ҳукмдори Оллоқулихон ташаббуси билан бошланган. Мадраса биноси реконструкция қилинганидан сўнг бугунги кундаги кўринишга эга бўлди.
Ташқи томондан, Араб Муҳаммадхон мадрасаси соддалиги ва зоҳидлиги билан ажралиб туради. Бино асосий жабҳаси бўйлаб икки қаватли бўлди, аммо қолган учта жабҳаси ҳам бир қаватли бўлиб қолди. Ҳужралар (мадраса талабалари учун хона) кўпайди, бинонинг порталлари қисман қайта таъмирланди, бинонинг бурчакларига миноралар ўрнатилди. XVII асрдан бино ичида вестибюль (миёнхона), ўқув хоналари (дарсхона) ва заллар мавжуд.
Бундан ташқари, мадрасанинг ўз масжиди ҳам бор.
Ичан қалъа шаҳар деворлари марказида жойлашган Араб Муҳаммадхон мадрасаси биноси Хиванинг энг қадимий меъморий ёдгорликларидан бири бўлиб, Ўзбекистон маданий мероси объектлари рўйхатига киритилган.